Voorwoord
In onze inspiratiegids en op deze website vind je ruim 200 duurzame en gezonde ervaringen, concepten en locaties in Denemarken, Zweden en Noorwegen. In 2022 maakten we met ons gezin een reis van vier maanden naar de Noordkaap. De onderwerpen in de gids en op deze site hebben we verzameld voor en tijdens deze reis, gecombineerd met ervaringen van de eerdere twee bezoeken aan Denemarken (2020 en 2021). De website vullen we de komende tijd verder aan.
Vrijwel alle plekken die aan bod komen hebben we bezocht. Een enkele niet, omdat dat niet in de route paste. Maar na enig onderzoek vonden we deze toch erg interessant om hierin op te nemen. Dit is zeker geen compleet overzicht, verre van. Het is een opsomming van kleine en grote concepten en locaties. Geregeld gaat het ook om een mooie plek in de natuur. We hebben een indeling gemaakt per land, maar er verder voor gekozen de onderwerpen in willekeurige volgorde te presenteren. Aan de hand van categorieën hebben we enige rubricering proberen toe te voegen. Het is vooral ons doel om anderen te inspireren. Om plekken te bezoeken, of om juist de achterliggende principes te gebruiken in je dagelijks werk. Gebruik ieder voorbeeld vooral als startpunt voor verdere verkenning. Op weg naar meer duurzaam en gezonder leven.
Veel plezier,
Vincent Luyendijk
Janneke Stolker
Introductie
Wie aan Scandinavië denkt, denkt aan indrukwekkende natuur en veel ruimte, aan outdoor activiteiten als hiken en kajakken. Aan bossen, aan water, aan bergen. Maar ook aan mooi design en het gebruik van veel hout. Aan aantrekkelijke steden die vrijwel allemaal hoog scoren in verschillende lijstjes van fijnste plekken om te leven. De Scandinavische landen zijn - ieder op hun eigen manier - koploper op het vlak van duurzaam en gezond leven. En dat alles wilden we zelf ervaren tijdens onze reizen door deze prachtige landen.
Een mix van friluftsliv, hygge en lagom
De landen in het noorden staan ook bekend om hun levensfilosofie. De Noren hebben het over Friluftsliv (de kunst van het buitenleven), de Denen spreken van Hygge (de goed gestylde Deense variant van gezelligheid) en de Zweden hebben het over Lagom (niet te veel en niet te weinig maar precies goed).
Hierin vind je een deel van de verklaring waarom de bewoners van deze landen stuk voor stuk tot de gelukkigste landen ter wereld behoren. In Denemarken is in 2013 het Happiness Research Institute opgericht, een onafhankelijke denktank die onderzoekt waarom sommige samenlevingen gelukkiger zijn dan andere. Met als doel om de algehele levenskwaliteit van burgers over de hele wereld te verbeteren. Er is ook een Happiness Museum in Kopenhagen.
De afgelopen jaren neemt ook hierom de interesse in de Scandinavische landen verder toe. In een tijd waarin we tot de conclusie beginnen te komen dat er meer is dan het streven naar ongelimiteerde groei en het sturen op het Bruto Binnenlands Product (GDP in het Engels) is er behoefte aan een nieuwe kijk op welvaart en welzijn. Finland en IJsland hebben zich samen met Schotland, Wales en Nieuw Zeeland aangesloten bij het zogenaamde Wellbeing Economy Governments partnership. Landen die ervoor kiezen om te sturen op welzijn. Het is de verwachting dat deze groep koplopers de komende jaren gezelschap zal gaan krijgen van andere landen.
World Happiness Report 2022 - top 10
Finland
Denemarken
IJsland
Zwitserland
Nederland
Luxemburg
Zweden
Noorwegen
Israël
Nieuw Zeeland
Allemansrecht
In alle onderzoeken naar geluk speelt de natuur een grote rol. Mensen worden gelukkiger als ze geregeld buiten zijn. Dokters in diverse landen schrijven de natuur steeds vaker voor als ‘recept’ tegen stress en depressie.
Dat respect voor de natuur is de essentie van een heel bijzonder recht dat geldt in Noorwegen, Zweden en Finland (en in een beknopte variant in Denemarken) namelijk het allemansrecht (Noors: allemannsretten; Zweeds: allemansrätten). Het is het recht om overal te recreëren waar je wilt en van het prachtige land te genieten. Het staat je vrij waar dan ook je tent op te zetten, een duik te nemen in ieder meertje dat je tegenkomt, te gaan wandelen, paardrijden of varen waar het je mooi lijkt of bloemen, bessen of paddenstoelen te plukken uit de vrije natuur. Uiteraard gelden er een aantal regels, waarbij respect voor de natuur het belangrijkste is. Je mag flora of fauna niet aantasten, beschadigen of verstoren. En je laat de plek precies zo achter als je ‘m aantrof. Eventueel afval neem je vanzelfsprekend mee. Het allemansrecht vertrouwt op de eigen verantwoordelijkheid van mensen. Geen betuttelende regels of verbodsborden, maar bouwen op het gezond verstand. Wel zo prettig.
Lagom
Het woord Lagom is vrijwel zeker afgeleid van de uitspraak van de Vikingen ‘laget om’, wanneer een beker of mok werd doorgegeven rondom het vuur en er voor iedereen genoeg was voor een slok.
De Noordpoolcirkel
Het scharnierpunt tijdens onze reis werd gevormd door de Noordkaap, het noordelijkste puntje van het Europese vasteland. Wie een wereldbol erbij pakt ziet hoe bijzonder die plek is, daar helemaal bovenop onze blauwe planeet, met alleen nog Spitsbergen ertussen voordat je op de Noordpool bent.
Onderweg naar dat uiterste noorden passeer je op (ongeveer) 66° 33’ de noordpoolcirkel. Je bent daarboven officieel ‘in the Arctic’. Doordat de axiale variatie (simpel gesteld: de schuine stand) van de aarde niet constant is verschuift deze lijn jaarlijks een heel klein beetje. Binnen een periode van 41.000 jaar varieert de poolcirkel tussen 65.6° en 68° noorderbreedte. Deze poolcirkel loopt voor grote delen over land, in tegenstelling tot de zuidpoolcirkel. In Europa loopt hij over het noordelijkste puntje van IJsland en verder over Noorwegen, Zweden, Finland en dan in Rusland door Kola en Siberië. Op het Noord-Amerikaanse continent loopt de cirkel over Alaska (Verenigde Staten), Canada en Groenland. Wij passeerden de poolcirkel voor het eerst net boven de plaats Mo I Rana in Noorwegen. Hier is ook het poolcirkel informatiecentrum - meer een souvenirshop - en de officiële markering van de cirkel. Zowel hier als later op de Noordkaap stonden wij in onze korte broek, een overduidelijke herinnering aan het feit dat de poolregio nog sneller opwarmt dan de rest van de aarde.
Middernachtzon
De middernachtzon is een uniek natuurlijk fenomeen dat in de zomermaanden voorkomt op plaatsen ten noorden van de poolcirkel. In de periode rond 21 juni gaat de zon dan niet onder. Dit heeft alles te maken met de schuine stand van de aarde.
Hoe noordelijker men komt hoe meer nachten het betreft. In totaal gaat het om een periode van maximaal 76 aaneengesloten dagen van licht, afhankelijk van hoe noordelijk je bent. Het biedt unieke mogelijkheden om de dagen oneindig te laten duren. Veel inwoners gaan er laat op de avond of in de nacht op uit in de kajak, te paard of te voet. De periode dat de zon niet ondergaat verschilt per locatie, een aantal bekende plekken en de periode van middernachtzon;
Rovaniemi, Finland (Lapland): 6 juni tot 6 juli
Lofoten, Noorwegen: 23 mei tot 18 juli
Tromsø, Noorwegen: 17 mei tot 26 juli
Noordkaap, Noorwegen: 11 mei tot 2 augustus
Longyearbyen, Spitsbergen: 18 april tot 25 augustus
Het tegenovergestelde fenomeen, de poolnacht, doet zich voor in de winter, wanneer de zon de hele dag onder de horizon blijft. De term middernachtzon wordt vaak per ongeluk omgewisseld met de term midzomernacht. Dat is niet terecht. Midzomernacht is de nacht van 21 juni, waarop in de noordelijke helft van de wereld de langste dag beleeft. Het wordt ook wel de zonnewende genoemd, omdat hierna de dagen weer korter worden. Midzomernacht vormt wel het midden van de periode van de middernachtzon.
Noorderlicht
De middernachtzon is lang zo bekend niet als dat andere natuurlijke lichtverschijnsel in het noorden van de wereld, het noorderlicht (ook wel het poollicht of de aurora borealis). Het geomagnetisch lichtverschijnsel in de bovenste lagen van de aardatmosfeer, dat in de winter jaarlijks massa’s mensen naar deze omgeving trekt. Het poollicht wordt veroorzaakt door de zonnewind. Deze zonnewind is vooral sterk bij uitbarstingen (van plasmawolken) op de zon, waarbij grote hoeveelheden geladen deeltjes het heelal ingeslingerd worden.
Kustlijn
Een groot deel van de reis volgden we de kust. Voor de mooie uitzichten, de fraaie stranden en vaak ook de bekendere plaatsen. Denemarken heeft een kustlijn van 7.300 kilometer. Zweden heeft - mede dankzij de verschillende archipels - zo’n 14.000 kilometer aan kustlijn en Noorwegen spant de kroon met meer dan 25.000 kilometer. Dat komt mede door de meer dan 53.000 eilanden (!) die het land rijk is.